De rooms-katholieke priester Alfons Ariëns (1860-1928) was de grondlegger van de katholieke arbeidersbeweging. Als één van de eerste geestelijken stelde hij dat het bestrijden van armoede geen kwestie is van liefdadigheid maar van sociale gerechtigheid. Hij ontplooide zijn activiteiten in Enschede, maar kreeg al snel landelijke bekendheid. Ariëns is ook bekend als drankbestrijder. Sinds 1958 loopt er in de kerk een proces voor zijn zaligverklaring.
De presentatie is samengesteld door Drs. Jan Hinke (maart 2013)
2. inspirator en organisator
Zijn wijze van denken
en
zijn methode van werken
Jan Hinke, 2013
3. Kard. De Jong: “Je kunt onmogelijk aan Ariëns voorbij gaan,
omdat hij op alle terreinen van het katholieke leven overal de hand in
had.”
Mgr. Hoogveld: “Geen werk van betekenis in de laatste veertig
jaar bleef hem vreemd. Hij heeft het begonnen, gesteund of bevorderd.”
Prof. Spiertz: “Door het uitzonderlijke van zijn wezen en werken
is hij nergens onder te brengen noch in de conventies van zijn noch in die
van onze tijd.”
Prof. Nissen over het rijke Roomsche leven: “… de meest
grootse, meest zelfverzekerde en wellicht ook meest wanhopige poging
tot kerstening van de samenleving die de geschiedenis van het
christendom in West -Europa ooit te zien heeft gegeven.”
Drie uitspraken over Ariëns
9. Opa van Ariëns (B.A. Povel), later drie ooms
eigenaar Winkel van Sinkel (1864-1912)
10. Herenstraat 34 in Utrecht
In deze noodkerk deed Ariëns zijn
Eerste Heilige Communie.
Later ook bekend onder de naam
Silo-kerk
Sinds 1949 in gebruik bij de Baptisten.
Vanaf 1842 kerkte de statie/parochie
in deze provisorische kerk.
Totdat in 1877 de neo-gotische
Willibrordkerk in gebruik genomen
kon worden.
14. H.J.A.M. Schaepman (Herman)
1844 - 1903
Priester
Politicus
Dichter
Docent seminarie
Vanaf 1880 lid van de Tweede Kamer,
als een der eerste katholieken
Leidde de katholieke emancipatie
Zijn devies: credo, pugno
21. Ariëns en Italië
Ariëns beperkte zich niet
alleen tot
de studie
en de bezienswaardigheden
van Rome,
Hij bezocht ook:
-De volkswijken van Rome
-Assisi
-De marmergroeven van
Carrara
-De zwavelmijnen van Sicilië
-Turijn (Don Bosco)
22. BRONNEN VAN ZIJN SPIRITUALITEIT
De eerste bron wordt zonder meer gevormd door zijn ouders en het
gezin.
Rolduc was de plaats waar hij cultureel en geestelijk verder gevormd
werd.
Van zijn jaren te Rijsenburg heeft Ariëns zelf gezegd dat er geen
spirituele of pastorale vorming was. Een belangrijke rol in zijn
vorming op Rijsenburg heeft Dr. Herman Schaepman vervuld.
Tijdens zijn studie in Rome en zijn reizen door Italië raakte
Ariëns geboeid door priesters die op concrete wijze hun geloof vorm
gaven in maatschappelijke betrokkenheid:
- Don Bosco 1815 - 1888 (stichter van de Salesianen)
- Franciscus van Assisi 1182 - 1226 (stichter van de Franciscanen)
35. Woonomstandigheden slechte behuizing,
slechte hygiëne, ondervoeding, te lange werktijden, lage
lonen, kindersterfte, kinderarbeid, drankverslaving en ……
geen uitzicht op verbetering
36. Arbeider mist basis, inhoud,
staat alleen, is losgesneden van het maatschappelijke
weerloosheid en uitzichtloosheid uit zich in drankzucht
- persoonlijke ordening/emancipatie/groei
politiek/maatschappelijk bewust
waarheid, gerechtigheid, matigheid (drankweer)
- politiek/maatschappelijke ordening/emancipatie
hervorming van het economische systeem
Eerst van on-mens naar mens, …….. vervolgens van mens naar christen
37. Vereniging, beter dan congregatie
“Laat men het aantal geestelijken vertienvoudigen, laat men kerken op kerken bouwen, laat men
missies op missies geven, de oogst zal betrekkelijk schraal zijn, wat wij voor onze heiligen
godsdienst nodig hebben is de R.K. Vereeniging”
De vereniging wil eerst de mens en door de mens de toestand hervormen.
Vereniging maakt arbeiders bewust van hun rechten
en bekwaam om voor hun rechten uit te komen.
Arbeiders moeten zelf langs democratische weg hun lot verbeteren
en dit niet overlaten aan buitenstaanders (patriarchen, clerus, etc.).
emancipatie van de leek - lekenspiritualiteit
Economisch systeem hervormen: evenwicht tussen kapitaal en arbeid herstellen, afstand verkleinen
tussen de maatschappelijke klassen, etc.
“Recht moet er zijn voor allen in den volsten zins des woords”
Volksorganisatie – volksontwikkeling – volksinvloed – volkswelvaart
Arbeidzaamheid – spaarzaamheid – matigheid – zedigheid
Godsdienstzin – vlijt – liefde – vreugde (in een gevorderd stadium)
38. DENKER EN DOENER
THEORIE EN PRAKTIJK
ideoloog en organisator
doctrine en methodiek
Doctrina Socialis (zie Deems)
theoloog van de gerechtigheid
Doctrine heeft een theologische basis met vooral
sociaal-theologische en missionair-theologische
aspecten
39.
40. Deems: drie fasen bij Ariëns
maatschappelijke, godsdienstige en missionaire bewustwording
voorwaarde, theorie en praktijk
verenigen, vormen, hervormen
• Maatschappelijke gerechtigheid. 1886-1901.
Leo XIII. Rerum Novarum.
Opbouw en uitbouw van de arbeidersbeweging. Democratie.
Grondhouding: christelijke gelijkheid
solidariteits- of participatiedenken i.p.v. verticalistisch (patronalistisch, klerikalistisch)
• Extra element: ascese, offer, matigheid
• Christelijk geloof.1901-1914.
Pius X.Omnia restaurare in Christo.
Geloofsverdieping. Sociale ethiek.
• Christelijke liefde.1914-1928.
Benedictus XV. Maximum Illud. Missiepaus.
Apostolaat. Missiebeweging.
41. Inzicht in de complexiteit van het maatschappelijke
vraagstuk
Veelzijdige aanpak van de problemen (vanuit vier
kanten)
Organisatorischtalent om mensen te mobiliseren
Didactisch vermogen om begrijpelijk te zijn voor
iedereen
42. de VERENIGING
door aaneensluiting, krachtenbundeling
Ariëns concludeerde: een nieuwe vorm van pastoraat is nodig
Kerk in de 19e eeuw: sociale onrust is gevolg van verslapping van de
godsdienstigheid
Ariëns draait oorzaak en gevolg om:
kom sociaal in actie, verbeter je lot en de godsdienstigheid zal
toenemen
- geen congregatie (te eenzijdig religieus), komt daarna
- geen filantropie, tot dan de gangbare christelijke diaconie (te ongelijk)
- geen socialisme (te ongodsdienstig en materialistisch)
43. R.K. Werklieden Vereniging eerste bestuur met Ariëns
De RKWV (opgericht 24 november 1889) is overigens niet zozeer een vakvereniging als wel
een organisatie die de geestelijke en culturele verheffing van haar leden wil bevorderen.
44. Methode
- mensen bij elkaar brengen (VERENIGEN),
op basis van solidariteit
- mensen VORMEN,
bewust maken van waarheid en recht
- mensen en toestanden HERVORMEN
(politiek, maatschappelijk, cultureel, moreel, religieus,
missionair)
Het verval van de vierde stand is godsdienstig en zedelijk, maar evenzeer stoffelijk en
maatschappelijk; wie op no. 1 en 2 zou willen werken zonder no. 3, zou … zijne moeite
verspillen
45. Op zoek gaan naar waarheid en recht
Om zo te komen tot sociale vrede
Waarheidsvinding, ontbolstering van de
waarheid
Verstaan van de tijdgeest, maatschappijkritisch
In waarheid de gerechtigheid laten stralen
Theoloog van de gerechtigheid, passie voor
gerechtigheid rechtvaardigheid eerste
kenmerk van de christen-democratie
Solidariteitsdenken gemeenschapszin
46. In 1889 wordt de Rooms-Katholieke Werkliedenvereniging St. Joseph opgericht.
De vereniging beschikt al in 1890 over het eigen verenigingsgebouw ‘Tivoli’
(nu een apostolische kerk) aan de Oldenzaalsestraat in Enschede.
47. Het eerste Concordia, aanbesteed 1901, in
gebruik genomen in 1902, afgebrand in 1909
51. “Ik had jaren gewerkt met veel ijver. Ik
stond er mee op en ging er mee naar
bed, Zondag en in de week. En toen ik
alles overzag en mij afvroeg of de
arbeiders flink vooruitgegaan waren, of
de loonsverhooging meer welvaart had
gebracht, moest ik bekennen: neen.
Het gaf niets, als wij de jeneverfles niet
stuk sloegen. ”
52. 1895 Sobriëtas
Kruisverbond
blad Kruisbanier
Maria-vereniging
Anna-vereniging
Unitas 1895 – 1906
interconfessionele katoenbewerkersbond
De Eendracht
coöperatieve textielfabriek te
Haaksbergen 1894 - 1901
Nieuwe bisschop in 1895
H. van de Wetering na P.M. Snickers
Verkiezingen 1897
53.
54. “Maar de drankbestrijding doet heel wat meer dan
de Christelijke Matigheid in eere herstellen. Ze is
een groote SOCIALE DRIJFKRACHT. …
Uit den aard der zaak zal deze eigenschap der
drankbestrijding het meest tot uiting komen in de
Mariavereniging. Het charitatief terrein is bij uitstek
het terrein van de vrouw. …
Daar is geen enkel belangrijk werk –charitatief of
zuiver religieus- tot stand of bloei gekomen, of de
Mariavereniging nam het initiatief of was er de
stuwkracht van”
57. Huldeblijk
aan Ariëns
aangeboden
bij zijn vertrek uit
Enschede in 1901
Miserior super turbam
Ik heb medelijden met het volk.
Rerum Novarum
Eximia pietatis
Graves de communi re
Priester der werklieden
vurige drankbestrijder
Apostel der christelijke
democratie
met al de rijkdom van zijn
gaven
en de offermoed van zijn
gehele persoonlijkheid
Opheffing
Ontwikkeling
Organisatie van de
katholieke arbeiders in
Nederland
58. Profeet
Hij die perspectief
biedt
Mozes, Martin Luther King,
Nelson Mandela
Emancipator
de man die de katholieken op de
kaart zette,
van verwaarloosbaar groepje in
de 19e eeuw
tot vormgevers van de
maatschappij in de 20e eeuw
Hervormer
Maatschappijcriticus
Leraar, onderwijzer,
didacticus
Prediker,
geloofsverkondiger
Apologeet, polemicus
62. Altijd bezig
“Vooruit, altijd maar vooruit, met zevenmijlslaarzen”
Caritas Christi urget nos
De liefde van Christus laat ons geen rust
Omnibus omnia factus sum
Met de zwakken ben ik zwak geworden, om de zwakken te winnen.
Alles ben ik voor allen geworden, om er tot elke prijs
enkelen te redden.
66. Vanuit de matigheidsbeweging en de vrouwenbeweging
van het maatschappelijke naar het godsdienstige
Maatschappelijke gerechtigheid. 1886-1901.
Leo XIII. Rerum Novarum.
Opbouw en uitbouw van de arbeidersbeweging. Democratie. Grondhouding:
christelijke gelijkheid, geen intellectuele of klerikale arrogantie solidariteits- of
participatiedenken i.p.v. verticalistisch (patronalistisch, klerikalistisch)
Extra element: ascese, offer, matigheid
Christelijk geloof.1901-1914.
Pius X.Omnia restaurare in Christo.
Geloofsverdieping. Sociale ethiek.
Authentiek christelijk leven dat als vanzelf naar buiten overslaat in een creatief saamhorig-
heidsgevoel
Christelijke liefde.1914-1928.
Benedictus XV. Maximum Illud. Missiepaus.
Apostolaat. Missiebeweging.
67. Maatschappij heeft godsdienst nodig
Zonder godsdienst geen gezonde maatschappij
Zonder goed georganiseerde maatschappij geen godsdienst
Beide hebben elkaar nodig
Maatschappij zonder godsdienst is een lichaam zonder ziel
Met Christus hebben wij dat ijkpunt, die hoeksteen
om de maatschappij op te bouwen
De sociale kwestie is vóór alles een zedelijk en godsdienstig vraagstuk en moet
daarom opgelost worden volgens de zedenwet en de beginselen van den
godsdienst
68. Democratie
• De democratie moet gedoopt worden
• Democratie is voor het volk heilzame, christelijke actie.
• “de democratie moet aristocratie worden.”
• Maar dan zeg ik er in eenen adem bij: er bestaat maar een ééne echte
aristocratie en dit is de christelijke of katholieke, die het “alles herstellen in
Christus” tot wapenspreuk heeft.
• Tot die aristocratie moet de arbeidersvereniging haar leden zien op te
voeren
• We moeten hen tot “aristocraten” zien te maken,
• Democratie > christelijke democratie > aristocratie > christelijke
aristocratie (omnia restaurare in Christo)
69. Eigenschappen van de christen-democratie
• Rechtvaardigheid
ook het huis van den werkman blijve niet verstoken van het zonnelicht
• Gehoorzaamheid aan de gestelde machten
• Liefde
• Het Evangelie door het socialisme gepredikt, is immers feitelijk een Evangelie
van haat.
• Wanneer gedurig herhaald wordt, dat de werkman alleen de welvaart teweegbrengt,
dat de bezitters zich onrechtmatig hun goed verworven hebben,
dan kan het niet anders,
of een gevoel van verbittering, van haat zelfs, maakt zich meester van de
massa, die zich wreedaardig miskent en verdrukt acht.
73. Drievoudige emancipatie
maatschappelijk, godsdienstig, missionair
- tot maatschappelijke gerechtigheid
(via democratie, vakvereniging)
- tot christelijk geloof
(via drankbestrijding, sociale ethiek, christelijke theologie,
missie)
- tot christelijke liefde (voor de onoplosbare
problemen: weduwen, wezen, gehandicapten, etc.)
74. Maatschappelijke gerechtigheid. 1886-1901.
Leo XIII. Rerum Novarum.
Opbouw en uitbouw van de arbeidersbeweging. Democratie. Grondhouding:
christelijke gelijkheid, geen intellectuele of klerikale arrogantie solidariteits- of
participatiedenken i.p.v. verticalistisch (patronalistisch, klerikalistisch)
Extra element: ascese, offer, matigheid
Christelijk geloof.1901-1914.
Pius X.Omnia restaurare in Christo.
Geloofsverdieping. Sociale ethiek.
Authentiek christelijk leven dat als vanzelf naar buiten overslaat in een creatief
saamhorigheidsgevoel
Extra element: inzet, actie
Christelijke liefde.1914-1928.
Benedictus XV. Maximum Illud. Missiepaus.
Apostolaat. Missiebeweging.
Ariëns actie mondt uit in een missionaire climax
Van gelovige christen naar
bewuste, missionaire christen
ascetisch, sociaal georiënteerd, Christocentrisch
75. Eerste katholieke
minister-president
Leerling van Ariëns (Sobrietas)
In 1918 volgde hij zijn vader op als
commissaris van de koningin in
Limburg. Maar enige maanden later schoof
formateur mgr. Nolens hem naar voren als
minister-president van Nederland.
De katholieken waren bij de eerste
verkiezingen volgens het stelsel van evenredige
vertegenwoordiging de grootste fractie
geworden.
Maar Nolens, een priester, als eerste minister
was ondenkbaar, in de eerste plaats voor de
koningin.
Op 9 september 1918 ging het eerste kabinet-
Ruijs de Beerenbrouck van start onder de tot
dan toe jongste en eerste katholieke
Nederlandse premier.
De regering werd kort na aantreden - in 1918 -
geconfronteerd met de revolutiedreiging (van
onder anderen Troelstra) die echter spoedig
overging. De regering slaagde erin om de door
de Eerste Wereldoorlog ontstane economische
crisis te bezweren. 1922-1925 het
tweede kabinet R. de B. 1929-1933 het derde
kabinet R. de B.
77. 1921 Geert Grote Genootschap GGG
Het uitgeven van geschriften en brochures
met als doel:
De katholieke waarheid op elk terrein te doen
kennen en beminnen
78. 40 jaar priester in 1922
geldbedrag voor leerstoel missiewetenschappen
80. SOBRIËTAS - MATIGHEID
- moreel/religieuze/missionaire ordening/emancipatie
het element “offer” komt er bij
Sobriëtas kweekt kader, van daaruit o.a.
- vrouwenemancipatie (“vrouwen maken de zeden”)
- Katholieke lectuurvoorziening (Geert Grote Genootschap
G.G.G.)
- missiepropaganda (leerstoel Missiekunde aan K.U.
Nijmegen)
- kweekschool voor missionarissen
Sobrietas uitbreiden tot De Nieuwe Richting (anti-hedonistisch)
tegen misbruik van snoeperij, sigaretten, bioscoop, sport, dans
85. Bij zijn dood in 1928
Dinsdagmiddag 7 Augustus te 5 uur is te
Amersfoort in het klooster der zusters van
O.L. Vrouw op 68-jarigen leeftijd overleden
Mgr. Dr. A.M.A.J. Ariëns.
Een der grooten onder ons is
heengegaan. Een der grootsten. Een man
van buitengewone beteekenis en die in
ons land gedurende tientallen van jaren
baanbrekenden arbeid heeft verricht.
Een idealist en een werker, een
fijnbesnaard, edel mensch, een heilig
priester. Een man van het woord en van
de daad, een strijder met de pen. Al de
talenten, waarmede God hem had
toebedeeld, wist hij vruchtbaar te maken
in den dienst van de Kerk, van het land,
van het volk. En daarmee is gezegd, dat
hij veel tot stand heeft gebracht, veel,
waarvan men de tastbare resultaten kan
aanschouwen en bewonderen, veel ook,
misschien nog meer, dat in een wijden,
zeer wijden kring aan het zieleleven ten
goede kwam en waarvan de rijke
vruchten alleen aan God zijn bekend. (...)
86. Ariëns Priester
tekst op zijn grafsteen
Priesterschap
als de rode draad
in het leven van Ariëns.
Christus
als centrum
van Ariëns’ spiritualiteit.
Graf van Ariëns op
begraafplaats Beeresteijn
te Maarssen
87. Ariëns Priester tekst op zijn grafsteen
Christus:
drie dimensies van de menselijke werkelijkheid: denken,
doen, beminnen
profeet, denken, hoofd, parabels, catechese,
verkondiging
herder, doen, hand, wonderen,diaconie, hulpbetoon
priester, beminnen, hart, offer, liturgie, viering
88. Samenvattend
rede Mgr. Hoogveld bij de begrafenis van Ariëns
als uiteindelijke verklaring voor Ariëns leven en sterven
“Ik heb hem verwekt tot gerechtigheid,
hij zal mijn stad opbouwen en mijn gevangenen in vrijheid stellen”
Jesaja 45, 13
‘Hij, de Arbeidersapostel, is begonnen met de heropbouw
van de stad onzer christelijke samenleving’
‘en mijn gevangenen zal hij in vrijheid stellen, dat wil
zeggen,
mensen bevrijden van hun drankzucht’ verslavingen, afgoden
Lichamelijke verlossing (van hun ongemakken, hun handicaps)
Geestelijke verlossing (van hun zonden)
95. Het rijke Roomse leven heeft een negatieve
bijklank gekregen
Verzuiling wordt ook negatief beoordeeld
tegenwoordig
Ascese, offer, matigheid niet geliefd in onze
consumptie-maatschappij
In Twente wordt men liever niet meer herinnerd
aan de (ellende van de) textielindustrie
Ariëns ondergewaardeerd?
96. Ariëns na zijn dood. Vergeten?
“Welnu, toen zo langzamerhand alle wierookvlagen weggetrokken en de devotie-
kaarsen opgebrand waren, is het in brede kring na zijn dood onwerkelijk stil
geworden. Men heeft hem vereerd en bewonderd. Dit alles is zeer nobel, maar daarbij
is het gebleven. ” (Deems in 1982)
Enkele verklaringen zouden kunnen zijn:
“Men staat nog te dicht op hem om hem op zijn juiste wijze te taxeren” (Mgr. Jansen in
1934, bij de onthulling van het standbeeld te Enschede)
“Men zou geneigd zijn te zeggen dat er zienswijzen en opvattingen kunnen bestaan, die
hem menen te moeten beperken tot een historisch fenomeen van een afgesloten tijdperk”
(deken Van ‘t Erve in 1981, bij de presentatie van het Bronnenboek)
“De teksten in het Bronnenboek roepen onweerstaanbaar de gedachten op, dat hetgeen
Ariëns heeft ondernomen, zo abundant is, dat het, alles tezamen genomen, te veel is voor
één mens en één generatie” (Deems in 1982 in een recensie van het Bronnenboek)